Invloed van het ego op gezondheid

Samenvatting

In dit artikel leest u over het bestaan en de functie van het menselijk ego. Het omvat antwoorden op de vragen, wat is het ego precies, hoe kan het zich ontwikkelen en hoe beïnvloed het onze gezondheid? De negatieve vicieuze cirkel van zelfbescherming, uitsluiting, eenzaamheid, stress en nog meer zelfbescherming kan onbewust leiden tot het emotioneel uitsluiten van andere mensen. Een gevolg van dit proces is dat de draagkracht van relatieconstructies op kleine schaal (partners, gezinnen en families), maar ook op grote schaal (organisaties, buurten en samenleving als geheel) worden ondermijnt. Hoe groter het ego, hoe groter de kans op emotionele eenzaamheid. Een langere periode van emotionele eenzaamheid leidt vaak tot onbegrepen, mentale, maar ook fysieke klachten.

Betekenissen van het woord ego

De term ego wordt in de spreektaal vaak gebruikt als een verwijzing naar iemand die hebberig is en bijvoorbeeld alles voor zichzelf opeist. Als iemand sterk op zichzelf is gericht of zich sterk als een afgescheiden identiteit opstelt, dan wordt zo iemand egocentrisch genoemd. Bij zelfzucht spreekt men van egoïsme. Toch ligt er ook nog een andere betekenis in het woord ego. De term wordt in de psychologie geïntroduceerd door de Duitse psychologen Sigmund Freud en Jung. Die laatste stelt dat er een onderscheid is tussen het ego en “het Zelf“. Binnen de boeddhistische filosofie wordt er weer een andere betekenis gegeven aan het ego. In dit artikel leggen we de nadruk op de psychologische benadering van het ego in relatie met onze gezondheid.

Grote mond, klein hartje

Het ego raakt geactiveerd in situaties waarin gevaar dreigt en is daarmee te beschouwen als een soort beschermingsreflex. Wanneer iemand aanvallend reageert om te voorkomen zelf gekwetst te raken, dan handelt diegene vanuit het ego. Vergelijk het ego als een soort schild. Uw ego kan tijdelijk voorkomen dat u niet zo diep wordt gekwetst, maar in ruil daarvoor moet u zichzelf ‘verstoppen’ en kunt u niet uw echte ik laat zien. U laat wel iets zien, maar u verbergt uw ware ik. Dat iets is uw ego. Wanneer het ego herhaaldelijk wordt geprikkeld en steeds vaker tot uiting komt, leidt dat onbewust tot een groeiend ego waarmee het meer controle krijgt over hoe u zich opstelt ten opzicht van anderen. Een dominant ego zorgt ervoor dat u steeds vaker en steeds meer ‘iemand anders’ laat zien. Iemand anders dan wie u echt van binnen bent. Anders dan hoe u zich van binnen voelt. Voor uw zelfbeeld is een groot ego zeer verwarrend, want wie bent u nu echt? Diegene die u laat zien, of diegene die u van binnen voelt? Het ego maakt het steeds moeilijker om contact te maken met uzelf, uw eigen emoties en uw eigen identiteit. Als iemand uit angst steeds vaker, of continu, bezig is zijn eigen status te beschermen dan wordt het steeds lastiger, dan wel onmogelijk, om een diepere emotionele verbinding te leggen met een ander. Het beschermingsschild is dan ’te dik’ om echt emotioneel contact te laten plaatsvinden. U kunt geen contact meer maken, want u bent zich aan het verstoppen immers.

Reageren vanuit het ego

Om duidelijkheid te scheppen over welk gedrag voorkomt uit een groot ego ziet u hieronder een lijst met gedragingen die hieraan kunnen worden gekoppeld. Onderstaande gedragingen dichten we natuurlijk maar al te gemakkelijke toe aan mensen waarmee we niet zo goed mee kunnen opschieten, maar om te onderzoeken welke invloed ons ego heeft op ons eigen gedrag en ons leven is het goed om juist te reflecteren op ons eigen gedrag. Aan welke gedragingen in onderstaande lijst kunt u zichzelf spiegelen?

• Competitief destructief gedrag; uit op strijd, conflict en drama (ellebogenwerk binnen ondernemingen): ontkenning dat samenwerking meer oplevert
• Righteousness: altijd gelijk willen hebben ten koste van alles
• Verbaal overheersend en dominerend gedrag; anderen niet laten uitspreken; veel en direct storend inspringen in gesprekken; het ego kan ook moeilijk langdurend luisteren
• Dominante stijve lichamelijke bewegingsuitingen: vooral van de armen en de handen
• Judgmentalism: direct, vaak en detaillistisch oordelen over verschillende sociale situaties en vooral ook over mensen (labelen)
• Zwart/wit-denken; denken in uitersten: het ego springt van zwart naar wit en is extreem en gewelddadig van aard
• Het ego denkt in superioriteit ten opzichte van anderen (verheven voelen); zet zich rancuneus af tegenover anderen en de maatschappij
• Het ego is vaak bang en verdedigt zichzelf; aanval en dominante controle is de beste verdediging
• Het ego identificeert zich hevig met het lichaam en de uiterlijke verschijningsvorm: het is ervan afhankelijk
• Het ego is vaak uit op nieuwe dingen en is snel verveeld: een teken van een gebrek aan intrinsieke voldoening
• Het ego laat de andere persoon vaak schuldig voelen: creëert een schuldgevoel
• Het ego wil altijd aandacht: constant aandachttrekken is een uiting van een groot ego
• Het ego identificeert zich sterk met het verleden (gevangen in het verleden) en kan moeilijk dit verleden loslaten

Ego en emotionele eenzaamheid

Om de relatie tussen het ego en eenzaamheid te begrijpen is het eerst goed om te duiden wat we bedoelen met eenzaamheid. Eenzaamheid valt uiteen in twee soorten, namelijk:

• Sociale eenzaamheid: als iemand minder contact met andere mensen heeft dan diegene wenst of nodig heeft, het sociale netwerk schiet tekort.
• Emotionele eenzaamheid: als iemand weliswaar veel mensen om zich heen heeft, maar zich eenzaam voelt door het ontbreken van een hechte, emotionele band met anderen.

In dit artikel focussen we ons op emotionele eenzaamheid. De kwaliteit van de contacten is dan minder dan gewenst. De soort relatie die iemand mist in het leven bepaalt dus wat voor een soort eenzaamheid iemand ervaart. Mensen met een hoge statusgevoeligheid (wat vind de rest van mij) of mensen die bang zijn om gekwetst of afgewezen te worden ontwikkelen automatisch een groot ego. Het ego creëert een bepaalde veilige, emotionele afstand, als bescherming, naar andere mensen. Vaak ontstaat dit, doordat mensen eerder in hun leven zijn gekwetst door anderen. Het gevolg hiervan is dat ze uiteindelijk niet meer in staat zijn zich te binden met anderen en belanden in een vacuüm van emotionele eenzaamheid. Ter verduidelijking, dit is een voor de buitenwereld verborgen vorm van eenzaamheid. Iemand die alleen is hoeft in principe niet emotioneel eenzaam te zijn en iemand die omgeven is door talloze mensen kan heel goed emotioneel eenzaam zijn. 

Een slachtoffer maakt slachtoffers

Is aanval de beste verdediging? Een sterk ego zorgt er meestal voor dat u anderen gaat kwetsen. Dit gebeurt vanuit ‘het nobele’ motief van zelfbescherming, om zelf niet gekwetst te worden en om emotioneel een veilige afstand te creëren. Het sterke ego zoekt continu naar middelen om anderen op afstand te houden en anderen onmachtig te maken, puur uit zelfbescherming. Wie scherp is kan het volgende destructieve sneeuwbaleffect hieruit afleiden: Het ene slachtoffer dat emotioneel beschadigd is, creëert het andere slachtoffer. Het afschermen van je emotionele kant, je kwetsbaarheid, zorgt ervoor dat je mensen onbewust niet meer kunt toelaten tot wie je eigenlijk diep van binnen bent. De beschermlaag werkt namelijk als een blokkade naar 2 kanten toe. Een sterk ego leidt daarmee tot een grotere emotionele afsluiting en eenzaamheid. Wanneer iemand heel kwetsend is en zich veelvuldig kwetsend uitlaat, besef dan dat die persoon:

• vroeger een keer slachtoffer is geweest, zich enorm gekwetst voelt, dit niet heeft verwerkt, dit waarschijnlijk voor jou en zichzelf ontkent en ergens diep in het onderbewuste heeft weggestopt;
• een pantser heeft ontwikkeld en afstand heeft gecreëerd tot zijn eigen ik, weinig contact en begrip heeft voor zijn eigen emoties en die van de ander;
• emotioneel zeer eenzaam is en niet weet hoe hij hulp kan vragen voor zijn eenzaamheid en gekwetstheid.

Het ‘ego-gehalte’ in onze omgeving

De wisselwerking tussen uw ego en ‘het ego gehalte’ uit uw omgeving kunnen we uit te leggen aan de hand van de twee onderstaande figuren. Aan de ene kant van het spectrum zien we de situatie, zoals in figuur 1. Deze figuur laat een situatie zien waarin een groep individuen in een veilige omgeving instaat is om gemakkelijk over te gaan tot een emotionele binding. Aan de andere kant van het spectrum zien we een situatie, zoals in figuur 2, waarbij emotionele verbinding vrijwel onmogelijk is en wordt belemmerd door veel ego. Het ego in figuur 2 wordt aangeduid met de stippellijn en de mate van transparantie geeft aan hoe bewust diegene is van het ego.

Uit het voorgaande kunnen we de volgende conclusie trekken: meer ego betekend meer emotionele afstand onderling. En hoe groter de emotionele afstand, hoe moeilijker het wordt om tot een emotionele verbinding te komen en hoe groter het risico op emotionele eenzaamheid.

Hoe ziet uw omgeving, uw gezin, familie, afdeling, bedrijf, sportteam, dorp of stad eruit? Ziet uw situatie eruit als een ‘gemaskerd bal’ of zijn de mensen in uw omgeving ‘puur natuur’, toegankelijk en durven ze zich kwetsbaar op te stellen. En nog een stapje dichterbij. Met welke cirkel in de bovenstaande figuren zou u, zichzelf kunnen vergelijken?

In samenlevingen of omgevingen waar veel gekwetst wordt (uit angst, of als machtsmiddel) en waar een grote waarde wordt gehecht aan status zal er vervreemding van elkaar ontstaan en zal de emotionele eenzaamheid en de gevolgen daarvan toenemen.

De mentale gevolgen van eenzaamheid

Je eenzaam voelen kan uiteraard emotionele gevolgen hebben. Het meest duidelijke verband is te vinden tussen eenzaamheid en het ervaren van depressieve klachten. Deze klachten komen namelijk vaker voor bij mensen die eenzaam zijn dan bij mensen die dat niet zijn. Zo’n depressie ontstaat gedurende een langere tijd en kan langere tijd onbewust aanwezig zijn en verborgen blijven.

De fysieke gevolgen van eenzaamheid

Verschillende onderzoeken, waaronder (Jaremka et al., 2012) hebben het effect van eenzaamheid op ons lichaam wetenschappelijk onderzocht. Daar is het volgende uit gebleken:

• Het immuunsysteem: eenzaamheid lijkt de activiteit van killer cells in je lichaam te verminderen. Killer cells zijn immuuncellen in je lymfesysteem die voornamelijk vechten tegen het ontstaan van tumoren en kankercellen. Ze stoppen de ontwikkeling en verspreiding van tumoren.
• Stress: eenzaamheid lijkt gepaard te gaan met een hoog stressniveau. Het stresshormoon cortisol bleek in grotere mate te worden teruggevonden in personen die zich eenzaam voelen.
• Alzheimer: onderzoek heeft aangetoond dat eenzaamheid de kans op Alzheimer wellicht vergroot. Eenzame ouderen leken wel meer dan twee keer zo’n groot risico te lopen op Alzheimer.

Bewustwording kan leiden tot een gezonder leven

Hoe voorkomt u onnodige mentale en fysieke gezondheidsklachten. U kunt leren zien hoe uw (directe) omgeving, uw cultuur en uw leven eruit ziet met betrekking tot emotionele verbinding. Wanneer er afstand is ontstaan tussen wie u daadwerkelijk bent en wie u naar buiten toe presenteert, dan is dit het gevolg van uw ego. U kunt leren om opnieuw contact te maken met uzelf en leer uw eigen emoties herkennen en te accepteren. U kunt leren om zonder camouflage te leven en ontdekken welke mogelijkheden er zijn in uw situatie om emotionele verbinding te versterken met uw omgeving.

Andere factoren die bijdragen aan een emotionele eenzaamheid

• Gezondheid en je eenzaam voelen: Eenzaam voelen kan leid tot een verminderde gezondheid, maar een beperkte gezondheid kan er ook voor zorgen dat je je emotioneel en vooral sociaal eenzamer voelt, zo is uit onderzoek gebleken. Wanneer je meer moeite hebt met dagelijkse activiteiten, maakt dat de kans groter dat je je eenzaam gaat voelen. Dit geldt vooral voor ouderen. Heb je een relatie? Dan geldt ook dat de gezondheidsproblemen van je partner voor een eenzaam gevoel zorgt. Dat geldt dan vooral voor mannen; wanneer hun vrouw lichamelijke beperkingen heeft, gaan mannen zich meer eenzaam voelen.
• Het averechtse effect van teveel contacten: Veel contacten en dus veel vrienden om je heen, het klinkt als de tegenpool van eenzaamheid. Toch is niets minder waar. Het is namelijk beter om goed contact met een aantal mensen te hebben, bijvoorbeeld met vier of vijf. Daarnaast is het natuurlijk wel goed om ook buren en kennissen zo nu en dan te spreken, maar intensief contact hoeft echt niet met alles en iedereen. Onderzoek heeft namelijk aangetoond dat de toegevoegde waarde van een extra sociale relatie afneemt naarmate je meer contacten hebt in je leven.
• Persoonlijke kenmerken dragen bij aan je eenzaam voelen: Er is een aantal eigenschappen die een persoon eenzaam doet voelen. Je kunt daarbij denken aan een gebrek aan sociale vaardigheden, het hebben van weinig zelfvertrouwen, het hebben van sociale angst, neurotisch zijn, verlegen zijn of een erg introvert karakter hebben. Dit alles zorgt ervoor dat een persoon met deze eigenschappen minder makkelijk contacten onderhoudt, waardoor de kans op eenzaamheid groter wordt.